Felemenkçe'nin Tarihi (Geschiedenis van het Nederlands)

Felemenkçe, günümüzde temel olarak Hollanda, Belçika ve Surinam'da konuşulan bir Batı Cermen dili. Bunun yanı sıra Hollanda Krallığı altında yer alan Aruba, Curaçao ve Sint Maarten'de de resmî dil statüsünde (bu üç adanın nüfusları toplamı 200.000 civarında). Yaklaşık olarak 25 milyon konuşanının olduğu düşünülüyor. Almanca ve İngilizce'ye yakınlığından dolayı bu iki dilden herhangi birini iyi derecede bilen birisi için öğrenmesi fazlasıyla kolay. Dilbilgisi anlamında Almanca'ya oldukça benzese de, Almanca'nın en zor konularından Dativ, Akkusativ vb. (ismin halleri) Felemenkçe'de yer almıyor. (Aslında İkinci Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru bu haller Felemenkçe'de bulunsalar da bu 1946 ve sonrasında kullanılmamaya başladılar. Bu hallerin kullanılmaması çok daha önceki bir tarihte başlamışsa da yazılı eserlerden kullanımı bu zamana kadar devam ediyordu.) Bunun yanı sıra Almanca'da üç artikel varken Felemenkçe'de bu sayı iki. Eğer her iki dile de hakimseniz, çok kısa bir sürede Felemenkçe'de oldukça iyi seviyelere gelebilirsiniz. Bu yazıda farklı kaynaklardan yola çıkarak Felemenkçe'nin oluşumu ve tarihini irdeleyeceğiz.

Felemenkçe, tarihî olarak temelini Eski Frenkçe'den (İngilizce kaynaklarda Old Frankish olarak geçiyor, Türkçe'ye nasıl çevrildiğinden emin değilim) alıyor. Aynı zamanda yazılı kayıtları en eskiye dayanan dillerden biri. Hint-Avrupa dil ailesinde Cermen dilleri arasında yer alıyor ve bu nedenle İngilizce, Almanca ve İskandinav dilleriyle (Norveççe, İsveççe vb.) ortak atadan geliyor.

Bütün Cermen dillerinin atası olan Proto-Cermence'nin M. Ö. 1. yüzyılda Kuzey Avrupa'da konuşulduğu düşünülüyor. Bütün Cermen dilleri, Proto-Cermence'nin belli ses değişimi kurallarıyla (Meraklı olanlar için gelsin: Grimm's law ve Verner's law) değişmesi sonucu oluşmuş. Buna rağmen günümüzde Proto-Cermence ile yazılmış herhangi bir yazılı kaynak bulunmuyor. Bütün Cermen dillerinin 5. yüzyıl ile 10. yüzyıl arasındaki süreçte Proto-Cermence'den kopmaya başladığı düşünülüyor.

Bu dönemde ortaya çıkan dillerden biri olan Eski Frenkçe, günümüz Fransa'sı ve Almanya'sını içine alan bir bölgede 6. ve 7. yüzyılda kullanılıyordu. Bu dilin etkileri Felemenkçe'den farklı pek çok dilde görülebilir: Örneğin modern Fransızca'nın Eski Frenkçe'yle çok fazla ortak noktası bulunur. İngilizce'de de çoğunluğu Eski Fransızca aracılığıyla geçmiş olsa da random, standard ve grape gibi pek çok kelime Eski Frenkçe'den geliyor. 1996'da Hollanda'da bulunan Bergakker yazmasının (Bergakker inscription) Eski Frenkçe kullanılarak yazıldığı düşünülüyor. Bu yazma bir kılıcın kının üzerine yazılmış ve anlamına dair farklı görüşler bulunuyor.

Eski Frenkçe'den sonraki dönemde ise (6. ve 11. yüzyıllar arası) Eski Felemenkçe kullanılıyordu. Modern Felemenkçe, temelini bu Eski Felemenkçe'nin günümüz Hollanda ve Belçika'sı civarındaki lehçelerinden alıyor. Bu dilin kullanımına dair elimizdeki yazılı kayıtlardan ilki Salic Law olarak adlandırılan metin. Bu metin 507-511 yılları arasında I. Clovis'in hükümdarlığı dönemindeki yasaları belirtiyor ve Eski Felemenkçe'nin kullanımına dair önemli metinlerden biri.

Eski Felemenkçe'de yazılmış en bilinen ve ünlü olarak değerlendirilebilecek cümle ise "Hebban olla vogala nestas hagunnan, hinase hic enda tu, wat unbidan we nu?" (Bütün kuşlar yuva yapmaya başladı, senin ve benim haricimde, biz ne için bekliyoruz?). Bu cümle 1100 civarında Flaman bir keşiş tarafından Rochester'da yazılmış. Uzun zaman en erken Eski Felemenkçe cümle sayılmış olsa da, bazı dilbilimciler bu dilin Eski İngilizce olduğunu düşünüyor. Bu noktada Eski Felemenkçe ile Eski İngilizce'nin birbirlerine oldukça benzediklerini not etmek gerekir. Bu arada aynı cümlenin modern Felemenkçe hali ise "Zijn alle vogels nesten begonnen, behalve ik en jij. Waarop wachten we nu?" şeklindedir. Cümleler birbirleriyle karşılaştırıldığında benzerlikler kolaylıkla anlaşılabilir.

11. ve 15. yüzyıllar arası dönemde günümüzde Felemenkçe konuşulan bölgede kullanılan lehçelere ise genel olarak Orta Felemenkçe (Middelnederlands) ismi veriliyor. O dönemde günümüzde olduğu gibi sabit bir dil ve kurallar ortaya konmamış olsa da farklı lehçeler iletişimi sağlayabilecek ölçüde birbirine benziyorlardı. Bu lehçelerin en bilinen beş örneği Flamanca, Brabantian (Türkçe çevirisinden pek emin değilim), Hollandaca, Limburgça ve Aşağı Saksonca. Bu dillerin her biri günümüz Hollanda'sı ve çevresinde farklı bölgelerde kullanılıyordu.

Yukarıda saydığım dilleri bir standarda bağlama çabası Orta Çağ'da, özellikle de 1477'de (Bu dönemin Orta Çağ olarak anılıp anılmaması Orta Çağ'ı İstanbul'un fethiyle mi yoksa Amerika'nın keşfiyle mi sonlandırdığınıza bağlı) başlar. Bu dönemde Flamanca ve Brabantian en çok kullanılan lehçelerdir. Özellikle 16. yüzyılda standart bir dil oluşturma çabalarına ağırlık verilir. Bu dönemde en çok kullanılan lehçe Brabantian olduğundan dolayı modern Felemenkçe'ye Brabantian'ın etkisi çok büyüktür. Farklı etki oranlarıyla pek çok lehçenin birbirleriyle karışması ile 16. yüzyılda modern Felemenkçe ortaya çıkar. 1618'de İncil'in her lehçeyi konuşanın anlayabileceği şekilde Felemenkçe'ye çevrilmesi bu standartizasyonun önemli bir sonucudur. 

http://weeswaakzaam.com/

Diğer dillerdeki değişimlerle karşılaştırıldığı zaman Felemenkçe, 16. yüzyıldan beri pek az değişir. Örnek vermek gerekirse, 1618 tercümeli İncil'de aşağıdaki şekilde yazar: "En God zeide: Daar zij licht: en daar werd licht.". Günümüz tercümesinde ise aynı cümle "En God zei: Laat er licht zijn! En daar was licht." şeklindedir. 

Felemenkçe bilen biri olarak 1618 versiyonunu rahatlıkla anlayabildiğimi söyleyebilirim. Bu görüşümü Felemenkçe bilen herkes paylaşacaktır, zira Felemenkçe son dört yüz yılda çok az değişim geçirmiştir. Buna rağmen Felemenkçe'de kullanılan bazı deyimlerde halen Eski Felemenkçe'nin dilbilgisini kalıplaşmış olarak görebiliyoruz.

Bu yazıda temel kaynak olarak Wikipedia'nın History of Dutch başlığını kullandım. Burada yazan çoğu bilgi, bu kaynaktaki yazıların çevirmemin bir sonucu. Kısa zamanda aynı kaynağın daha ayrıntılı olan Felemenkçe versiyonunu okuyup oradan detaylar ekleyeceğim. Umarım bu yazıyı daha da genişletebilirim. Tot ziens!

Kaynaklar

https://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Salic_law.html

http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Dutch

http://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_het_Nederlands